Betonie

Overbemesting is boosdoener

Betonie bloeit ‘s zomers met paarsrode, soms witte bloemen en wordt meestal een halve meter hoog. De lang gesteelde bladeren staan in een wortelrozet. Zoals gebruikelijk bij lipbloemigen is er een kantige en behaarde stengel en staan de stengelbladeren paarsgewijs tegenover elkaar, ieder paar kruislings ten opzichte van het vorige. Betonie heeft zittende stengelbladen. In de zomer komen wolbijen vaak van de nectar snoepen. Betonie is zeldzaam in het wild maar wordt veel als sierplant gekweekt.

Stachys komt uit het Grieks en verwijst naar de aarvormige bloeiwijze. Met de term officinalis worden als geneeskrachtig beschouwde planten aangeduid. Betonie werd vroeger gedroogd tot snuif of niespoeder vermalen. Het was ook in gebruik als wondkruid. De plant wordt nu nog ingezet bij aandoeningen van de luchtwegen, diarree en blaasontsteking.

Ecologie en leefgebied

Betonie komt voor op zonnige, matig vochtige, lemige of kalkrijke grond op grashellingen en langs bosranden. De plant groeit praktisch in heel Europa maar is in ons land vrijwel beperkt tot Zuid-Limburg, lokaal wel verwilderd, zoals in het duin bij Haarlem. In omringende landen vaak op plaatsen die ’s winters vochtig zijn; bij ons staat betonie opvallend genoeg in tamelijk droge terreinen.

Bedreiging

Tegenwoordig is Betonica officinalis vrijwel tot Zuid-Limburg beperkt en daar sterk achteruitgegaan. Van groeiplaatsen in Midden-Limburg en nabij Nijmegen is weinig over. Overbemesting is bijna overal de boosdoener, naast het afgraven van terreinen. Ook het staken van de hakhoutcultuur heeft aan de status als ‘Rode Lijst soort’ bijgedragen. In Zuid-Limburg komt betonie nog maar op enkele hellingen voor. In de Belgische Voerstreek, waar mogelijk minder zwaar wordt bemest, is betonie nog regelmatig in graslanden en langs holle wegen te zien.