Johannesbroodboom
Ceratonia siliqua
Vlinderbloemenfamilie (Fabaceae)
Thans niet bedreigd
Zaad met precisie
De peulen van deze boom hebben een hoge voedingswaarde en worden johannesbrood genoemd. Deze naam verwijst naar de profeet Johannes de Doper. Tijdens zijn verblijf in de woestijn zou deze profeet grotendeels van sprinkhanen hebben geleefd. Maar volgens diverse kenners waren deze 'sprinkhanen' in werkelijkheid de peulen van de johannesbroodboom. In het Engels heet de boom dan ook wel locust tree (sprinkhaanboom) en de peulen locust beans (sprinkhaanbonen). Opvallend want de johannesbroodboom is in werkelijkheid één van de weinige bomen die niet door sprinkhanen wordt bezocht. De taaie leerachtige bladeren bevatten veel looistoffen en zijn ook voor sprinkhanen niet te eten.
Een bekend voedingsmiddel is het johannesbroodpitmeel, een natuurproduct dat zelfs al bij baby’s wordt geadviseerd. Ook wordt het in hoogwaardige sportvoeding verwerkt. Een ander product van de johannesbroodboom is carobepoeder. Dit wordt verkregen door de geroosterde peulen te vermalen en kan dienen als alternatief voor cacao.
De geslachtsnaam Ceratonia is afkomstig van het Griekse woord keras, dat hoorn betekent. De vorm van de peul lijkt hier wel op. De Grieken ontdekten echter ook dat de zaden van de johannesbroodboom een heel constant gewicht hebben van 0,2 gram en werden daarom bij nauwkeurig wegen gebruikt. Het begrip karaat (0,2 gram) is hiervan afgeleid en wordt nog steeds gebruikt bij het wegen van edelstenen en parels.
Een andere bijzonderheid is dat de peulen van de johannesbroodboom (en dus ook de bloemen) direct op de takken groeien. Dit verschijnsel komt vaker voor (bijvoorbeeld bij de judasboom) en wordt in de botanie ‘cauliflorie’ genoemd.
De johannesbroodboom komt oorspronkelijk uit Arabië, maar is al eeuwenlang een veel voorkomende boom in de landen rondom de Middellands Zee.
Thema's
De zaaddozen zijn gevuld met een zoete pulp en kunnen zowel vers als gedroogd worden gegeten. Er wordt een meel, vrij van suiker en zetmeel, van gemaakt dat geschikt is om mee te bakken. De pulp is rijk aan suikers en proteïne en kan gebruikt worden als chocoladevervanger in o.a. gebak en dranken. Uit het zaad wordt een eetbare gom gewonnen, die tragant kan vervangen. Dit wordt gebruikt als stabilisator en verdikkingsmiddel of ook wel als vervanger van ei. Het geroosterde zaad is een koffiesurrogaat.
Het gewicht van de zaden is vrijwel constant (200mg). Vroeger werden zij gebruikt als gewichtjes bij precisiemetingen (bijv.diamanten). Het woord karaat zou afgeleid zijn van het Oudgriekse woord keration = vrucht van de johannesbroodboom.
De pulp in de zaaddozen is mild laxerend. De pulp is echter ook samentrekkend en wordt gebruikt in een aftreksel om diarree te behandelen, irritatie in de darm te verlichten en de darm zachtjes te reinigen. De zaaddozen worden ook gebruikt bij de behandeling van hoest.
In de cosmetische industrie wordt meel, gemaakt van de zaaddozen, gebruikt in gezichtsmaskers. Uit de schors wordt tannine verkregen. Het hout is hard en glanzend. Het is zeer geliefd bij houtdraaiers en het wordt ook gebruikt voor inlegwerk en wandelstokken.
Details
| Omschrijving: | Boom, struik, tweehuizig tot 15 m. |
|---|---|
| Verspreiding: | Middellandse zeegebied en west-azië |
| Leefgebied: | Langs rotskusten. |
| Jaarcyclus: | Wintergroene vaste plant, bloeit meermalig |
| Winterhardheid: | Tot -5 °c |
| Bloeiperiode: | Maart - mei |
| Bloemkleur: | Diverse kleuren |
| Notities bloemen: | Bloeit ook op kaal hout, mannelijke trosjes zijn roodachtig; vrouwelijke trosjes rood met lichtgroen aan aparte bomen. |
| Vruchtperiode: | Juli - september |
| Vruchtkleur: | Bruin, rood |
| Notities vruchten: | Trossen groene naar roodbruine peulen aan de vrouwelijke bomen. |