Wilde cichorei
Cichorium intybus
Asterfamilie (Asteraceae)
Thans niet bedreigd
Koffiesurrogaat en zoetje
Omstreeks de langste dag van het jaar kun je ’s morgens de prachtig blauwe bloemen van de wilde cichorei zien in het rivierengebied, langs dijken, op verruigd land vaak in wegbermen (vandaar de naam wegenwachter). In de middag sluiten de bloemen van deze composiet zich. Alleen het tweede jaar draagt deze tweejarige plant bloemen, in het eerste jaar wordt de energie gestoken in het ontwikkelen van de lange, vertakte penwortel van wel 75 centimeter. Het lancetvormige blad zit als een rozet rond de stengel. Andijvie (Cichorium endivia), wit-, groen- en roodlof (Cichorium intybus var. foliosum) zijn verwant aan wilde cichorei.
Vanuit de Middellandse Zee heeft cichorei zich over de hele wereld verspreid, waarschijnlijk hebben de Romeinen dit gewas meegenomen, als groentegewas voor de bladeren en voor zijn geneeskrachtige werking. De Romeinen gebruikten het al tegen lever- en darmproblemen.
Vanaf 1990 worden de zoetstof inuline, wortelvezels en wortelextract uit de wortel gehaald. In Italië is rond 1600 ontdekt dat het mogelijk is om van gedroogde, geroosterde wortels koffie te brouwen. In de tijd van Napoleon, rond 1800, werd cichorei alom als vervanger voor dure koffie gebruikt. In de Tweede Wereldoorlog is cichorei weer op grote schaal gebruikt als vervanging van koffiebonen.
Thema's
Bijen- hommel- en drachtplant.
De bloemen zijn nogal bitter van smaak maar kunnen worden gegeten als decoratief ingrediënt van salades. De gebleekte bladeren worden vaak gebruikt in wintersalades. Gekookte jonge wortels zijn smakelijk als groente. De geroosterde cichoreiwortel wordt gebruikt als toevoeging aan of als alternatief voor koffie. Cichoreikoffie wordt (vooral in Noord-Frankrijk) nog steeds geschonken en cichorei maakt naast gerst, gerstemout en rogge deel uit van meergranenkoffie. Deze koffie mist uiteraard de voor- en nadelen van cafeïne. Inuline wordt gebruikt als een suiker- en vetvervanger in voedingsmiddelen.
Cichorei kent een lange geschiedenis wat betreft het gebruik als heilzaam kruid. Het zou vooral waardevol zijn vanwege het opwekkende effect op de lever en het spijsverteringsstelsel. De wortel bevat inuline, een caloriearm, oplosbaar voedingsvezel, die geschikt is voor diabetici. Er loopt onderzoek voor het ontwikkelen van malariamedicatie, in combinatie met het kruid Artemisia. Daartoe moet de plant wel genetisch worden gemodificeerd.
Cichoreiteelt was populair in Nederland en België en rond 1900 op z’n hoogtepunt. Bij onze buren het meest geteeld. In de buurt van de teeltgebieden stonden branderijen. Langzamerhand kwam er meer koffie op de wereldmarkt met lagere transportkosten. Branderijen en verkoop stopten in 1960. Het gewas verdween bijna helemaal van de akkers. Tegenwoordig is er een kleine opleving door gezondheidsclaims en -toepassing. Het past op zich goed in het teeltplan van Nederlandse akkerbouwers. De teelt neemt echter niet toe, omdat onkruidbestrijding handmatig gebeurt en dat is op grote percelen niet te doen.
De naam hemelsleutel wordt al sinds de zestiende eeuw gebruikt en verwijst naar het verhaal dat Petrus eens zijn sleutels op aarde had laten vallen. Toen de engelen de sleutels terughaalden, groeide er cichorei op die plaats. Het prachtige blauw van de bloemen kon niet anders dan uit de hemel komen. De bijnaam Maria-bloem komt ook door het blauw.
Details
| Omschrijving: | Overige kruidachtige planten, vaste plant 50 - 140 cm. |
|---|---|
| Verspreiding: | Europa |
| Leefgebied: | Grasland, bermen, wegranden, dijken. |
| Jaarcyclus: | Vaste planten, inclusief bomen en struiken |
| Winterhardheid: | Tot -20 °c |
| Bloeiperiode: | Juli - oktober |
| Bloemkleur: | Blauw |
| Notities bloemen: | Blauw bloemhoofdje 2,5 - 4,5 cm. |
| Op z'n mooist: | Juli - oktober |