Bontbladige Japanse zelkova

De oudste buiten Japan

In de Leidse Hortus botanicus staan twee grote, meer dan 170 jaar oude Zelkova’s. Beide bomen werden in 1830 door de arts Von Siebold uit Japan in Nederland geïntroduceerd en zijn daarmee de oudste exemplaren van deze soort buiten Japan.

Zelkova is sterk verwant aan de iep (Ulmus), maar heeft geen last van de zo gevreesde iepenziekte. Het worden statige hoge bomen, tot wel 30 m.

In Japan worden ze zeer gewaardeerd vanwege de prachtige, roestbruine herfstkleur. De Japanse naam voor deze boom is Keyaki en zo noemde Von Siebold de boom dan ook: Zelkova keyaki.

De stam bladdert in plakjes af, ongeveer zoals bij een plataan. In het Belmonte Arboretum in Wageningen is de bontbladige cultivar Zelkova serrata 'Variegata' te vinden. Zijn de bladeren in het wild geheel groen, de cultuurvariant ‘Variegata’ heeft witte randen aan de bladeren waardoor de boom er vanuit de verte grijs uitziet.

Bloeiwijze

De knoppen van het blad staan telkens met twee naast elkaar. De blaadjes, die aan zeer dunne, kale twijgjes staan, zijn langwerpig-ovaal met een gezaagde rand, aan de top toegespitst en aan de basis, waar de steel zit, vaak een beetje hartvormig. Ze kunnen 3-9 cm lang worden en zijn aan beide zijden kaal. De Leidse zelkova’s komen vaak heel laat in blad, maar zijn ook de laatste bomen die hun blad verliezen.

De bloei valt in april. Er worden mannelijke bloeiwijzen gevormd die meestal in groepjes van 2 of meer bijeen zitten aan de basis van de twijgen. De vrouwelijke bloeiwijzen staan altijd alleen in de bladoksels aan het eind van de twijgen. Ze zijn groen van kleur, en vallen nauwelijks op. De vruchtjes zijn een beetje rond van vorm. In de Leidse Hortus ontkiemen de afgevallen vruchtjes na een milde winter spontaan.

Oorsprong

De boom komt oorspronkelijk voor in de natte grond langs rivieren in China, Korea en Japan. De oudere delen van de grijze bast bladderen af waardoor de stam bruin of geel gevlekt kan zijn. Deze eigenschappen maken de boom tot een esthetisch geheel, waardoor hij in trek is om aan te planten. In New York City is de Japanse zelkova inmiddels een echte stadboom geworden.

Ook in Azië wordt de boom al eeuwen zeer gewaardeerd en werd het hout veelvuldig gebruikt in de bouw van tempels. In miniatuur is de boom geliefd als Bonsai.