Ruwe berk

De fitis maakt zijn nest in het dunne gras aan de voet van een berk. Sijsjes eten de afgevallen vruchtjes. De appelvink zoekt in februari en maart zijn voedsel bij berken.

De berkenspanner, zie je haast niet wanneer hij tegen de schors van de berk zit. De tekening van de vleugels lijkt erg op de berkenschors.

Zodra de knoppen op openbarsten staan en de temperatuur 10 graden is, zoek dan enkele vingerdikke takken, zaag er een stuk vanaf en hang er plastic diepvrieszakken aan. Na een tijdje zijn de zakjes boordevol en kun je ze uit de boom halen. Vries kleine porties berkensap in, want het is niet lang houdbaar. Het sap kan worden ingedikt tot siroop of suiker, of men kan het laten gisten en er berkenwijn, berkenbier of berkenazijn van maken. Tegenwoordig extraheert een Finse suikerfirma uit berkensap xylitol, een zoetstof die veertig procent minder calorieën bevat dan gewone suiker en daarom onder meer wordt toegepast in dieetvoeding en kauwgom.

Primitieve volken sloegen zichzelf met berkenrijs (roede) om het bloed te laten stromen, een soort reinigingsritueel. De roede van Sinterklaas is een overblijfsel van dit oude gebruik. Bij de Kelten is de berk gewijd aan Bergha of Birgit, godin van geneeskunst, onderricht, dichtkunst en waarzeggen. Op 1 februari wordt in Ierland nog steeds het feest van de Heilige Bridget gevierd.

Berkenthee van berkenbladeren. Droog de jonge bladeren als ze nog een klein beetje kleverig zijn. Berkenthee is één van de beste vochtafdrijvers en deze thee zou mogelijk helpen bij meer kwalen. In het verleden werd ook wel een zalf gemaakt door de knoppen te koken tot een dikke pasta, waaraan zwavel werd toegevoegd. Dit goedje werd dan toegepast als middel tegen huidzweren en ringworm. Ook werden de bladeren gekauwd bij de behandeling van dysenterie.

Berkenhout wordt verwerkt in triplex en toegepast in meubilair en parket. Hout van de berk is zeer goed brandhout. In Noord-Europa maakte men dakpannen van stukken berkenschors. Berkenbast is ook wel gebruikt om op te schrijven. Uit schors en hout wordt berkenolie gewonnen, het heeft een vreemde geur waarmee muggen kunnen worden verjaagd. Berkenteer, gewonnen uit de buitenste bast, smeert knarsende wielen van wagens. Berkenharsolie wordt gemaakt van de kleverige stof die rond de berkenknoppen zit. Het wordt toegepast in de leerbewerking en fotografie. 'Berkenwater' is een aftreksel van berkenschors met alcohol en wordt gebruikt als haarmiddel.

Berkenbladeren en -bast kun je gebruiken om wol te kleuren, het zorgt voor een mooie gele, groene of grijzige tint. Berkenbast aftreksel geeft een roodbruine kleur. In Ierland maakten de ‘Finngallian’-vissers dankbaar gebruik van berkenblad aftreksels. Ze legden hun zeilen, lijnen en netten in het aftreksel. Dat had twee effecten, het materiaal ging langer mee en de vissen zagen de netten te laat omdat de kleur van de netten hen niet meer alarmeerde. De vissers waren zo in de wolken over de duurzaamheid van hun gerei dat ze meteen ook hun visserskledij in het aftreksel dompelden. Die kledij werd dan stevig als leer.

De Zweden dronken, in de nacht van Pinksteren op plekken waar 3 berken bij elkaar stonden, berkenmede. Dit is een licht mousserende wijn van berkensap met honing, kaneel, salie, rozijnen en tijm. Zo vierden ze het lentemysterie.