Gewone smeerwortel
Symphytum officinale
Ruwbladigenfamilie (Boraginaceae)
Thans niet bedreigd
Smeren maar
Om maar gelijk met de penwortel te beginnen: hij is zwart van buiten en wit van binnen en bevat o.a. allantoïne, waarvan onderzoek heeft uitgewezen dat het de heling van wonden kan bevorderen. Dat komt doordat het de vorming van nieuwe cellen stimuleert. De bladeren zijn eveneens inzetbaar om lichte verstuikingen en bloeduitstortingen te helpen genezen. De oude Grieken en Romeinen verwijzen al naar deze medische functie. Officinale staat dus niet voor niets in de naam: het betekent ‘van de apotheek’.
De bladeren en stengel zijn sterk behaard en de plant voelt zelfs stekelig. De indeling bij de ruwbladigenfamilie of Boraginaceae, is dus volkomen terecht. De bladeren zijn ellipsvormig tot eirond-lancetvormig. De wortelstandige rozetbladeren kunnen wel tot een halve meter groot zijn, en dat voor een plant die tussen de 30 tot 100 centimeter hoog wordt. De bladeren zitten aan de holle stengel vast en groeien een eindje langs de stengel door, dat zijn de zogenaamde lijsten.
De smeerwortel is een algemene soort in Nederland en Europa en verlangt een behoorlijk voedselrijke, vochthoudende tot natte plaats in de volle zon tot in de schaduw van bijvoorbeeld struweel en bosrand.
De bloei is van april tot augustus met 2 tot 4 centimeter klokvormige bloemen die naar beneden hangen. De kleur varieert van wit tot paarsrood en alles ertussenin. De nectar kan op de officiële manier alleen van onderaf bereikt worden door langtongige insecten. Korttongige insecten spelen echter vals door bovenin de hangende bloem een gaatje te boren om zo de nectar te bereiken. Dat verschijnsel heet ‘inbraak’. Op die illegale manier wordt de bloem uiteraard niet bevrucht.
Thema's
Maakt deel uit van Beter met Planten 2019 in Hortus Haren.
Smeerwortel trekt bijen en hommels aan.
Dag- en nachtvlinders vliegen graag op smeerwortel als waardplant en voor de nectar.
Bloemen, stengels en blad is eetbaar.
Het gedroogde blad werd in het verleden gebruikt in tabak mengsels.
De wortel wordt in wond helende zalven gebruiken om blauwe plekken, kneuzingen, beenbreuken en gewrichtspijnen een vlotter herstel te geven. Inwendig gebruik richt zich vooral op versterking van de maag en het tegengaan van maag- en darmontstekingen.
Smeerwortel bevat een hoge dosering pyrrolizide-alkaloïden, die toxische effecten op de lever hebben bij oraal gebruik. Er wordt echter geen significant risico verwacht wanneer geneesmiddelen met smeerwortel tijdelijk op de huid worden gesmeerd.
Gier van smeerwortel helpt compost sneller te verteren. Smeerwortel wordt ook wel toegevoegd aan cosmetische producten, zoals zalven, crèmes en shampoo. Het helpt de huid strak en glad te maken.
Details
| Omschrijving: | Overige kruidachtige planten, 0,3 - 1 m hoog. |
|---|---|
| Verspreiding: | Europa |
| Leefgebied: | Waterkanten, moerassen, ruigten, loofbossen, struwelen, grasland, omgewerkte grond, zeeduinen. |
| Jaarcyclus: | Vaste planten, inclusief bomen en struiken |
| Winterhardheid: | Tot -20 °c |
| Bloeiperiode: | Mei - augustus |
| Bloemkleur: | Paars, roze, wit |
| Notities bloemen: | Klokvormige bloem bovenaan de stengel in een spiraal. |
| Vruchtperiode: | Juli - oktober |
| Notities vruchten: | Van groen naar geelbruin rijpende splitvrucht. |
| Op z'n mooist: | Mei - augustus |